Jin

Hani dağdan insinler denir ya işte sistemin dağdakini indirmemek için her şeyi yaptığını ortaya koymuş bence reha erdem. Filmde görüntüler ve ses kurgusu harika. Filmin kürt sorununu arka tema olarak aldığı aslında kadın olma sorununu anlattığını düşündü genel seyirci festivalde. Tüm erkekler tecavüzcü çok abartılı dendi. Haberleri okumaktan aciz sözde ikiyüzlü türk entelektüeli olarak görüyorum böylelerini. Gerçekçi olmak gerekirse oralarda insanlar eşeğe tecavüz ediyor. Neler oluyor. Onun için jinin hikayesini hiç abartılı bulmadım. Aynısı olur bugün. Jin evine geliyor kitap alıyor aslında okumak istiyor. Bunlar olabilir şeyler, ama bi kaç kişiyi de böyle gösterip gerilla aslında zorunluluktan dağda demeye getirmemesi güzel. Jin gibi biri istemez bu doğru kıyafetlerini alışı spor ayakkabısı çok naif ayrıntılardı.

Jin in hikayesini dağdan kurtulmak isteyen gerilla üzerinden anlatıyor ama sistem dağa mahkum ediyor diyor ve önemli bir araç koyuyor: kadın. Kürt kızının o kadar iyi türkçe konuşması dışında göze batan hiçbir şey yoktu filmde. Rehanın kaç para kaç filminin ya da beş vakitinin hayranlarından değilim ama jin"e bayıldım. Görüntü yönetimi ve ses harikaydı. Derdini de çok güzel, derli toplu bi şekilde anlatmış ki böyle bi konuda bu çok zor. Reha bu sorunu çok yöresel algılamamak lazım dedi festivalde. Korede de gösterim yapılmış orda da seyirci benzer sorular sormuş krallığa karşı savaşılıyormuş, yani her yerde aynı sorunlar var diyor reha erdem.

Türkiye'de !f İstanbul kapsamında, Almanya'da Berlinale'de ve en son İngiltere'de London Turkish Film Festival kapsamında gösterilen Reha Erdem'in son filmi "Jin", Türk-Kürt meselesine bambaşka bir pencereden, masalsı bir "fabl" dilinden bakmayı tercih ediyor. Reha Erdem, Londra'da filmin gösteriminden sonra yapılan soru-cevap etkinliğinde "Bu filme tarafsız demek beni çok üzer. Böyle bir meselede tarafsızım demek bana çok alçakça geliyor." demişti. Film, 17 yaşındaki karakteri "Jin" (Deniz Hasgüler) in tarafından, "hayat"ın tarafından bakmayı tercih ediyor. Dağda kalsa kalamayan, inse inemeyen "Jin"in öyküsü bu.

Jin, oldukça sessiz doğa görüntüleriyle açılıyor. Bir sakinlik, sükunet var adeta doğada. Dağlarda saklanan teröristlerin içinde bir kız çarpıyor gözümüze. Adı Jin. Terör örgütü üyesi olmaya zorlandığı ya da mecbur kaldığı belli. Çok da önemli değil. Önemli olan, Jin bu anlamsız savaşı istemiyor. Oysa doğa ne kadar güzel, hayvanlar ne kadar mükemmel. Kaçmak istiyor Jin ve dağlardan aşağıya doğru koşmaya başlıyor. Derken o huzur ve sükuneti silahlar ve bombalar birden bozmaya başlıyor. Saklanıyor Jin. Doğadaki hayvanlar kabuklarına çekiliyor, neye uğradıklarını şaşırıyorlar. İnsanların bu içler acısı, zavallı, doğayı katleden, anlamsızca birbirini öldüren durumlarının en büyük şahitleri onlar. Sessiz ve derinden olan biteni izliyorlar, gözlerindeki anlamlı bakışlarla. Her şeyin farkındalar.

İlk 20 dakika içerisinde hiçbir diyalog yer almazken, sadece iki türkü yer alıyor. Birisi Kürtçe, diğeri ise Türkçe olmak üzere. Aslında bu, Reha Erdem'in film boyunca meseleye olan yaklaşımı hakkında ipucu veriyor. Adının şapkalısı "kadın", şapkasızı "hayat" anlamına gelen Jin'in kaçış süresince doğa ve hayvanlarla olan içsel yolculuk süreci, askerlerin baskınlarıyla kesişiyor sürekli. Jin, kaçmak istese de kaçamıyor çünkü hem kimlik sorunu var, hem de kadın olmanın zorlukları. Bir tarafta askerler, öte yanda kendisinden yararlanmak isteyen kötü niyetli kişiler. Sıkıştıkça sıkışıyor Jin. Bu süreçte ise bir ayı, vahşi bir vaşak, yaralı bir at ve güzel bir ceylan ile karşılaşıp iletişim kuruyor. Hava saldırılarından kaçmak için sığındığı mağaranın içerisinde bir evden çaldığı Coğrafya kitabındaki anlamını bilmediği "enlem" ve "boylam" kelimeleri üzerine düşünüyor.

Yaralı asker (Onur Ünsal) ve Jin'in, filmin ikinci yarısındaki sahneleri de Erdem'in başından beri koruduğu yaklaşımını devam ettiriyor. Savaş anlamsız ve her ne kadar düşman da olunsa "insanlık" insanın içerisinde olan bir duygu. Askerin ölüme yaklaştığında beklediği hamlenin aksine karşılaştığı iyi niyet, insanlık haricinde içindeki başka türlü duyguları da tetikliyor. Belki de sadece anlık bir "Stockholm Sendromu" bilemeyiz. Fakat söylediği sözler o kadar doğal ve çarpıcı ki. "Belki bir gün bir çay bahçesinde karşılaşırız."

Reha Erdem, yıllardır kanayan bir yara olan bu siyasi meseleyi Jin'in ve hayvanların bakış açısından masalsı bir taban ekseninde anlatmaya çalışıyor. Bu yüzden film hakkında yapılan "Kırmızı Başlıklı Kız" masalı benzetmesinin yer yer doğru olduğunu söyleyebiliriz. Afişte de olduğu gibi Jin'in başında kırmızı bir tülbent olması da bunu destekler nitelikte. Ayrıca Londra'daki "Masterclass"ta hayatında en çok müze dolaştığı insanın Florent Herry olduğunu söyleyen Erdem, filminin görsel biçemini de masalsı resimler estetiğinde inşa ettiriyor. Bu gibi benzetme ya da göndermelerin Reha Erdem'in filmografisindeki diğer filmlerine de dolaylı yoldan yapıldığını söylemek yanlış olmaz. Özellikle Hayat Var'ın "Hayat"ı ile, adı aynı zamanda "Hayat" anlamına gelen "Jin"in sadece bir benzerlik olduğunu düşünmek fazla hayalcilik olur. Üstelik ikisi de ergenlik döneminde olup büyüme çağında "hayat"ı öğrenmeye çalışırken.

Sinemada gerçeküstücü anlatımı seven Erdem, özellikle filmin son karesiyle akıllardan çıkmayacak bir tablo oluşturuyor. Buna benzer birçok kare filmin tamamında bulunduğundan aynı zamanda bu enfes sinematografi için Florent Herry'yi de anmak gerekiyor. Terrence Malick'in "The Tree of Life"ında (2011) olduğu gibi güçlü doğa görüntüleri içeren film, özellikle hayvanları çok doğru bir biçimde kullanıp, onları filmin esas meselesine büyük katkı sağlayan "görgü tanıkları" haline getirmesiyle hatırlanacak. Bütün bunları yaparken de kuşkusuz Reha Erdem filmografisinin en özel işlerinden biri haline gelecek.

Jin, neden dağdadır filmin sonlarında anlarız ancak ama değişen hiçbir şey yokken neden oradan ayrılmak ister bunu hiç bilemeyiz. Başlangıçta söylenen Kürtçe türkü Kürtlerin mücadelesi içinde bir önem arz etmiyormuş. Türkünün bizim işitemediğimiz devam bölümü "Kürtlerce beğenilen, akıllarda yer edinen, umudu canlı tutan" kısmıymış. Hal böyle olunca yoldaşından dinlediği bu türkü nasıl olmuşta Jin'i yeni bir yaşam arayışına itmiştir?

Yaşlı ve hasta kadın evde yalnız bırakılmıştır ve çok iyi İç Anadolu ya da Ege Türkçesi konuşmaktadır zinhar Kürtçe değil. Hadi elektriği anladık da tek haneli görünen bir köy evinde telefonun ne işi var?

Tedavi olmadığı halde yürüyebildiğini gördüğümüz için hafif yaralı olduğunu anladığımız asker dağda tek başına ve arkadaşları, birliği onu o halde bırakmış. Hadi canım.

Operasyonların bağıra çağıra türkü söylenerek yapıldığını, askerlerin dağda cep telefonu kullanmasının serbest olduğunu bilmiyorduk. Öğrenmiş olduk. Ne dokunaklıydı değil mi telefonla her ikisinin de annelerini araması?

Yürüyerek, kamyonla, kamyonetle, otobüsle, bi sürü yol kat eder sonra bi bakarız her şeyini bıraktığı yere dönüvermiş.

Ya o karakolda gözaltındayken ağır yaralı olarak gelen yoldaşına bulunduğu yürek parçalayıcı edim. Neden?

Akabinde bi bu kadar kadar yürek parçalayıcı olan bir diğer şey, o sıcak çatışma ortamında hala cinsel taciz peşinde olan sapığın varlığı.

Sapık erkeklerimizi de o kadar da aşağılamayın lütfen, her ne kadar kızımızın üstü başı temiz görünüyorsa da aylardır yıkanmamıştır kesin. Kokusuna rağmen öpmek için mide gerektirir. Oysa ki aldığı dantelli taytını giymişken göreydik.

O küçük yörede (o yöre demişken o yöre o yöre değil aslında bu da filmin bir başka ayıbı) yeri yurdu belli hiç bir otobüs bileti satıcısı bu kadar aleni şekilde bir kıza asılamaz. Adamı deşerler.

Yoksa siz Jin'in girdiği evdeki kız çocuğu Leyla'nın fotoğrafının "hayat" adlı bir fotoğraf stüdyosunda çekildiğini fark edemediniz mi? Cık cık cık.

Heceleyerek okuduğu ders kitabı. Kamuflajın üstüne sırtına geçirdiği dikkat çekici renkli giysiler normalleşme özleminin ifadesiydi herhal?!

Araya cinsel taciz, üstüne de Kim Ku Duk (kendi kültürü içinde anlamı olan) özentisi hayvan metaforları, biraz börtü böcek. Ohh...

Birazcık akıl, ölen insanlara olsun birazcık saygı. Güzel görüntüler çekmek iyi film yapmak demek değildir. Savaşın çirkinliğini görsel olarak veremediği için beklenmedik anda yükselen seslerle, yönetmen insanları kendine getirmeyi sarsmayı amaçlamış olacak herhal ama korkufilmlerinde kullanılan yapay efektlerden öte bir anlam ifade etmesini sağlayamamış bu sesler.

Ayı dışında oyunculukların da kötü olduğu filmin, kirli savaşın doğal yaşama yaptığı tahribata işaret etmesi tek olumlu yanıydı.

"Hep sen mi ağladın hep sen mi yandın,

Bende gülemedim yalan dünyada

Sen beni gönlümce mutlu mu sandın

Ömrümü boş yere çalan dünyada.

Ah yalan dünyada,yalan dünyada

Yalandan yüzüme gülen dünyada

Sen ağladın canım ben ise yandım

Dünyayı gönlümce olacak sandım

Boş yere aldandım, boş yere kandım

Rengi gözümde solan dünyada

Ah yalan dünyada yalan dünyada

Yalandan yüzüme gülen dünyada"

Askere dağda bu güzel türküyü söyletiyorsan filmin devamında halkların kardeşliğini ulusal değil sınıfsal temelde ele alan en azından bir iki söz söylemen gerekmez mi? Sevgili yönetmenim.

Ama dağda olmayı bir kin, bir intikam öyküsü gibi gören, kendince denge politikası güden yönetmenden ulusal sorunun yansımaları konusunda ne dediğinin belli olmasını beklemek saflık olacak. Bu nedenle adının şapkalısının "kadın", şapkasızının "hayat" anlamına geldiğini öğrendiğimiz Jin öyküsü kimseye yaramayacak.

Birilerinin dediği gibi eğer bu film yönetmenin olaya ironik yaklaşımıyla ortaya çıkmış masalsı bir filmse fazla yaklaşmasın efendim.

Ve sevgili yönetmenim bu kadar romantizme dayanamayacağım için bi gün inşallah karşılaşmayız "bir çay bahçesinde mesela"...

a)Bir doğa filmi mi?

b)Politik bir film mi?

c)Kadın filmi mi?

d)Aidiyet filmi mi?

tüm bunları anlatmaya kalkıyorsan ve anlatamıyorsan

e) Hiç biri... 20/100