Zafer Yolları

"Askerlerin çok güzel öldüler..."

Cephedeki asker parmakla sayılır. Annesinin, babasının, kardeşinin, eşinin, çocuğunun kalbi dışında değeri bu kadardır. Saldırı öncesi yüzde ellisinin öleceği tahmini yapılır. Saldırı sırasında en iyi ihtimalle yüzde altmışı ölür. Devletin belgelerine işleyen istatistikten öteye gidemezler. Aynı 100 metrelik cephenin ötesine canlı şekilde gidemedikleri gibi. Gitmeyi reddeden, korkan da erkek değildir zira. Onlara korkak diyenler de bu yorumu her zaman oturarak yapmışlardır.

Anti-militarist bir savaş filmi olarak Full Metal Jacket'a bayılırım. Fakat Kubrick, kendi filminden 30 yıl önce daha iyisini çekmiş. Hatta izlediğim en iyi savaş filmi bile olabilir. Filmi ayırt eden nokta ise değişimsizliğin klostrofobik etkisini en bunaltıcı haliyle vermesi. Hiçbir şeyin değişmediğini anlatan diğer filmlerin sonunda illaki bir şeylerin değiştiğini hissederiz. Mekan değişir, duygu değişir, karakterler değişir, ne bileyim filmin dokusu değişir. Ancak Paths of Glory bizi ilk saniyeden bir bataklığa atıyor ve çıkmamıza izin vermek yerine daha da dibe batırıyor. Çünkü savaş böyle bir şeydir. Gücün sahibi diğerlerine kan koklatır, çamura batırır, onları kurşuna dizdirir. Bu filmde de hırslarına yenik düşmüş bir generalin, 3 askerini korkaklık suçundan yargılatmasını ve Albay Dax'ın onları kurtarmaya çalışmasını izliyoruz.

Askerlerin psikolojik durumu o kadar gerçekçi yansıtılmış ki sinirim bozuldu. Full Metal Jacket'ın da amacı buydu ama orada biraz daha abartı bir gösterim vardı. Kötü olduğu için söylemiyorum fakat Paths of Glory'nin yavanlığını tercih ederim.

Filmin çok azını oluşturan savaş sahnelerinde bazı problemler yok değil. Askerler vurulmadan yere düşüyorlar gibi görünüyor. Ölen bir askerin sette patlatılan bombanın sesinden korkup canlandığını gördüm mesela. Ama bunun haricinde yılına göre muazzam bir set yaratımı ve ses kullanımı var. Filmin asıl odağı bu olmamasına rağmen Kubrick yine detaycılığını konuşturmuş.

Paths of Glory bütün milli, dini, ahlaksal görüşleri irdeleyen bir şaheser. Belli ki savaş asla bayrağa, millete, sana bana hizmet etmedi. Etmeyecek de.

Bu filmin hangi sahnesini, hangi diyaloğunu anlatacaksın ki; milliyetçilik alçakların son sığınağıdır sözünü anlatmaya kalksak, sayfalar yetmez.
Mesela ben size savaşmayı değil, ölmeyi emrediyorum sözünü söyleyen bizden olduğu için alkışlarken, ölüm emrini reddeden fransız askerlerin kurşuna dizilmelerini yanlış bulmaktaki iki yüzlülüğümüzü sorgulamak gerekir desem...
Askerlerin korkaklık suçlamasıyla kurşuna dizilmelerini değil; askerliğin mantığını tartışmak gerekir desem...
Son sahnede aralarından bazı silah arkadaşları kurşuna dizilmiş askerlerin aynı gün moral eğlencesinde hiç bir şey olmamış gibi coşmalarındaki iğrençlikten midesi bulanan, sonra ortak bir şarkıyla çocuk gibi duygusallaşan erleri affedişindeki yüz ifadesi Kirk Douglas’ın nasıl muhteşem bir oyuncu olduğunu göstermeye yeter de artar desem...
Anlatamam; izleyin, izletin...
Not: filmin tek falsosu; ölüme giden uzun boylu er(Timothy Carey)’in yapmacık oyunculuğu rahatsız edici derecede sırıtıyordu.

muhteşem bir kubrick filmi. savaşın ne menem bir iş olduğunu çok iyi betimliyor.

öykümüz 1. dünya savaşının en çetin yıllarında fransız ordusuyla alman ordusunun savaştığı bir cephede geçiyor. iki generalin kişisel hırsları uğruna intihar sayılabilecek bir saldırı gerçekleştiriyor fransız ordusu. saldırıyı gerçekleştiren alayın albayı ise kirk douglas -bu arada kendisi belkide kariyerinin en iyi oyunculuğuna hayat veriyor- nitekim saldırı başarısızlığa uğruyor. bunun sorumlusu olarak kahramanca ölmesi gerekirken ölmeyi reddeden askerler görülüyor. başlangıçta yüz askerin ibret kabilinden kurşuna dizilmesini istiyor pek muhterem generaller. fakat sonrasında savaşa katılan her bölükten bir askerin seçilmesine karar veriliyor. tabi askerler yılbaşı hindisi olmadıkları için bir mahkeme hazırlanıyor. daha doğrusu idamlara kılıf dikiliyor. askerleri savunma işini ise vatansever albayımız üstleniyor.

antimilitarist şahsiyeti herkesin malumu olan büyük yönetmen kubrick askerlerin insani zaafiyetlerini baharat kıvamında kullanıyor. ölüme mahkum edilen askerler bir gün önce cephede can vermeye hazırken bir gün sonra mahkemede yaşamak istediklerini haykırıyorlar. çünkü cephede fransa için ölecekken mahkemede vatana ihanet ithamıyla öleceklerdir. onlar için inandıkları tüm değerler ellerinde pul olmuşken artık ölmek anlamını yitirmiştir. onlar sadece bir hamam böceği gibi yaşamak istiyorlardır. filmin önermesi daha ilk sahnelerden birinde vatansever albayımızın ağzından dökülüyor. milliyetçilik hainlerin son sığınağıdır. albayın gözünde savaşta ölenler de mahkeme de ölenler de insandır. oysa generallerin gözünde savaş bir poker masasından farksızdır. yönettikleri insanlar değil sayılardır. ve ne acıdır ki tarihin kaydettiği en iyi kumandanlar hep böyledir. savaş bir insanlık suçudur ve aynı insanlık savaşlarda ya da mahkemelerde ölüme mahkum edildiği için mücrimler tarihin süperstarları olarak varlığını sürdürmeye devam edecektir.

Filmde esir düşmüş bir Alman kız tarafından seslendirilen şarkı "Der Treue Husar" isimli bir Alman halk şarkısıdır. Bu şarkıyı seslendiren Susanne Christian, çekimleri Almanya’da yapılan filmdeki tek Alman oyuncudur. Filmin sonrasında Stanley Kubrick ikinci eşinden boşanır ve sette tanıştığı Susanne Christian ile üçüncü evliliğini yapar, evlilikleri Stanley Kubrick’in ölümüne değin sürer.

Film, anti-militarist mesajları nedeniyle pek çok ülkede engellerle karşılaşmıştır. Fransa’da 1975, İsviçre’de 1978, İspanya’da ise 1986 senesine kadar yasaklı kalmıştır.

Filmin Türkiye’de ilk kez 1969 yılında TRT tarafından televizyon ekranlarına getirilmesinin ardından filmi öneren ve bu gösterimde görev alan personelin, seslendirme sanatçıları dahil, neredeyse tamamı filmde Albay Dax’in Samuel Johnson’dan alıntı yaptığı "Milliyetçilik alçakların son sığınağıdır." repliği nedeniyle savcılık soruşturmasına tabi tutulmuştur.

Stanley Kubrick bir sonraki filmi Spartacus’te başrolü yine Kirk Douglas’a vermiştir.

Kubrick hikayede değişiklik yapıp idam cezasına çarptırılan askerlerin kurtulduğu bir mutlu sonla filmi bitirmek istemiş ancak Albay Dax’i canlandıran başrol oyuncusu Kirk Douglas buna itiraz etmiş ve engel olmayı başarmıştır, böylece film orijinal esere sadık bir şekilde sonlanmıştır.

İdam cezasına çarptırılan askerlerin ördek yedikleri son akşam yemeği sahnesi tam 68 kez tekrar tekrar çekilmiştir. Her bir deneme için yeniden bir ördek kızartılmıştır. Bu, Stanley Kubrick’in mükemmeliyetçiliğinin örneklerinden yalnızca biri.

Filmin akılda kalıcı repliklerinden birinin vurucu noktası olan "güzel öldüler" (orijinal: "Your men died very well.") sözü 53 yıl sonra Türkiye’de bir maden kazasında ölen işçiler için bir bakan tarafından kullanılmıştır. Filmde bu söz, sadece kendi keyfini düşünen, insanlıktan nasibini almamış bir generalin ağzından dökülmüştür. Film IMDB Top 250 listesinde 59. sırada olup dünya sineması için bir klasiktir. Türkiye ise maden kazaları sonucu yaşanan kayıplarda ilk sıralardadır ve madenci ölümleri özellikle son 12 yılda Türkiye için bir klasik haline gelmiştir. Mevcut hükümet yaşam odası önergesini reddederek bu klasiği bozmamak yönündeki kararlılığını göstermiştir ve hiçbir şey yapmayarak da bunu sürdürmektedir.