Kum Saati Sanatoryumu

Wojciech Has' ın Bruno Schulz' un aynı adlı romanından beyaz perdeye uyarladığı bir şaheser. Film; bir sinema severe çok şey katmakta izlendiğinde, tahmin edilemeyecek deneyimler sunmakta("deneyimleme" değil, bu nasıl bir fiilse artık, acaba kim bunu ilk defa cümle içinde kullandı?) ve de benim gibileri daha önce adını duymadıkları(duyumlayamamak :( ) bir yazarla tanıştırmakta.

İnarritu' nun "Birdman" filmini hatırlatan tek çekim, tek sekans tekniğinin kullanıldığı filmde sahne geçişlerine hayran kalmamak elde değil(hayranımlamak, yayık hayranı olmak), daha hayran olunası olan ise her karenin ve sahnenin bir tablo kadar muazzam oluşu, bir bal peteği gibi, bir kuş, karınca yuvası gibi özenle, incelikle dokunması... Böylesi bir özenle hazırlanmış filmler görebilmek çok zor olsa gerek ki çekildiği yıl dikkate alındığında bu özen, titizlik ve emeğe günümüz kapitalist sinema sektörünün ürünlerinde bile rastlanmamakta.

Sinemayı, edebiyatı seven herkesin bu sinematografik açıdan kusursuza yakın eseri izleyip kendisine çok şey katacağı kesin fakat bir yönüyle zayıf; kusursuza yakın sekans geçişleri, muazzam görselliğiyle senkronize olamayan konusu, felsefi dili, içeriği. Ucu açık bir film ama gerçekten bayağı bi açık. Afişi, ismi ve metnindeki aforizmaları biraz ipucu verir gibi olsa da filmi izlerken ipin ucunu kaçırmamak elde değil.

Zaman, ölüm, hakikat ile ilgili birçok sorunsalın işlendiği, hastaların hep uyuduğu o sanatoryumun ve filmin adı "Kum Saati Sanatoryumu". Zamanın iki yönlü akışına, izafi zaman kavramına daha uygun bir metafor seçilemezdi. Afişlerde "Herşeyi gören göz" olarak da adlandırılmış epifiz bezi işaret edilmiş, hakikat arayışını temsilen seçilen muazzam bir simge olsa gerek. Film ilerledikçe zamanda geriye veya fantasmagoride savrulmaya veyahut babasının bilinçaltında bir yolculuğa çıkar Jozef. Arayış ilerledikçe kelam yerini açgözlülüğe, arzulara; düzen yerini bozulmaya bırakır. İzleyicinin zamanın hangi yöne aktığı, gerçeğin ne olduğuyla ilgili fikirleri de film ilerlerledikçe benzer bir hazin sonla karşılaşır(benim için; izleyiciden kasıt benim, kendi adıma konuştum). Bir kutsal kitap gibi sayfalarına sondan başlanılmış gibi duran filmde hangi sayfada kalındığını hatırlamak da zorlaşır. Sayfalar bire doğru yaklaştıkça epifiz bezi git gide küçülmeye başlar sanki, körleşmeye başlar insan, ışık yerini karanlığa bırakır tıpkı filmde Jozef' e rehber olan kör makinist gibi. Kendine çizilmiş yoldan, raydan çıkma şansı olmayan veya çıkma şansı, yetisi elinden alınan, gerçeğe hiç ulaşamayacak olan o makinist gibi; rehber olan ama gösterdiği yollarda yürüme şansı olmayan veya o şansı kaybeden o makinist gibi. Yani gerçeğin ne olmadığını bilme ama ne olduğunu bilemeyecek olma durumu; göreceliğin ablukası...

Evet; filmi bir tamlamayla özetleyecek olsam bu "İzafiliğin Ablukası" olurdu. Ve de herkesin görmesi gereken o ayin sekansı olurdu eğer bir kritik nokta seçseydim filmde ;

"Tembel bir adamın tarlasında yürüyordum.
Aptal bir adamın bağından geçiyordum.
Her yeri ısırganlar sarmış ve dikenler kaplamış tüm toprağını
Ve taş duvar paramparça olmuş...
Ellerinizi çırpın ve O'nun adını söyleyin
Mutlu bir sesle.
Adını söyleyin mutlu bir ilahide
Ve çalınan bir trampet sesiyle.
Övgülerinizle eşlik edin.
Hallelujah!
O' na şükredin bir arp ile,
O' na şükredin bir kanun ile,
O' na şükredin davullarla dans ederek,
O' na şükredin çalgılarla ve flütle,
Şükredin O' na zillerin tatlı sesiyle,
Şükredin çınlayan simballarla.
Her bir ruh sükretsin O' na.
Hallelujah!
Ellerinizi çırpın ve şarkı söyleyin.
Söyleyin!
Zavallı bir ruh için söyleyin..."

İyi seyirler dilerim...