Anselm

Anselm(2023)Wim Wenders

Filmin gösterimi öncesinde Wenders, filmle ilgili olarak Anselm Kiefer ile bu belgeseli yapmaya 30 yıl önce karar verdiklerinden ama yıllar içinde bunun ertelenmesinden de rahatsız olmadıklarını paylaştı. Belgeseli çekebilmek için farklı tarihlerde yedi kez bir araya gelmeleri gerekmiş filmin kurgusu ise üç yıl kadar sürmüş. Wenders, belgesele dair bu bir film değil bir "Deneyim" diye söz ediyor. Belgeseli izledikten sonra Wenders'e hak vermemek elde değil, gerçekten de öyle bu film bir sanatçı hakkında yapılmış klasik bir belgeselden çok, iki sanatçının birlikte ortaya koyduğu bir performans ya da duygusal bir deneyim diye adlandırmak daha doğru olacaktır.
Anselm Kiefer'in, bir eseriyle ilk olarak geçen yaz İstanbul Modern'de karşılaşmıştım. Tablo büyük bir duvarı neredeyse tamamen kaplıyordu oldukça ihtişamlı ve etkileyiciydi. Sanatı ve diğer eserlerine dair hiçbir bilgim olmamasına rağmen çalışmasından bu şekilde etkilenmiş olmak kendim için oldukça şaşırtıcıydı. Wim Wenders'in, kendisiyle ilgili bir belgesel yapmış olduğunu öğrenince onu daha iyi tanıyacağım zamanı beklemeye başladım. Çünkü Wenders iyi kurmaca filmlerinin yanında aynı zamanda iyi de bir belgesel yönetmeni; fotoğrafçı Sebastião Salgado ile ilgili yaptığı "The Salt of the Earth" (2014), koreograf Pina Bausch ile ilgili yaptığı "Pina" (2011), Kübalı müzisyenlerden oluşan bir grup olan Buena Vista Social Club ile ilgili "Buena Vista Social Club" (1999) bunlar bildiğim sadece birkaç iyi belgeseli.
Belgeseli izlerken Anselm'in Modern'de görmüş olduğum eserindeki gibi genel olarak büyük çalışmalar yapmış olduğunu anladım. Aslında gördüğüm çalışmanın onun için oldukça basit ve sıradan olduğunun da farkına vardım. Sanatçı yaptığı bazı çalışmaları, öyle büyük alanları kullanarak sergiliyor ki şaşırmamak elde değil, hatta bazı eserlerini bir mühendis gibi inşa etmesi gerekiyor. Küçük küçük evleri andıran, onlarca küçük yapıyı üst üste bindirdiği yapılardan oluşan bir çalışması bana izlediğim kısa bir animasyon film olan The House of Small Cubes(2008) filmini hatırlattı. Bir dönem yaşadığı kırk hektarlık arazide çalışmaları ile kendi ütopik dünyasını kurmuş. Yine atölye olarak kullanmak için eski bir tuğla fabrikası satın alıyor, bu fabrikada tuğla yapımında kullanılan kilin orta yere yığılmış olmasını bir kaos olarak değerlendiriyor ve ekliyor bu yığını yani kaosu çevreleyen duvarlar olduğu için bunun aslında bir kaos değil tablo olduğunu söylüyor. Sanatçıyı bazı eserlerinin üzerinde çalışırken de görüyoruz. Bir çok farklı teknik kullanıyor ve bunu yaparken kimi zaman bir alev silahından, kimi zaman ise bir iş makinasından destek alarak sıradan bir sanatçı olmadığını da ortaya koyuyor. Filmin fragmanını izlerken şaşırmış olsam da, sanatçının eserlerini ve onları ürettiği atölyelerin büyüklüğünü algılayınca, içinde bisiklet ile gezmesinin aslında ne kadar normal olduğu da anlamış oldum. Pekala Anselm ne anlatıyor eserlerinde, bir sanatçı düşünün; vatandaşı olduğu ülkenin geçmişinde suçlu olduğunu bildiği bir konuda suskun kalmasını kabul etmiyor ve neredeyse bütün eserlerini bu konu üzerine temellendiriyor. Örnek olarak yaptığı bir eylemden bahsetmek gerekirse, 1945 'ten sonra Avrupa da nazi selamı yasaklanmış olmasına rağmen Avrupa'daki farklı bir çok şehirde bilindik yapıların önünde bu selamı vererek kendisini fotoğraflıyor. Yaşanılanları unutturmamak ve hatırlatmak için böyle bir eylem yapan sanatçı kendi ülkesinden tepki görüyor. Düşünsenize dünyaca tanınmış bir sanatçımızın neredeyse bütün eserlerinde, utanç kaynağı olabilecek olayları ülke bu konuda suskun ve sessiz kalmasına rağmen ele alıyor olsun. Böyle bakıldığında Anselm Kiefer'in aynı zamanda ne kadar cesur bir sanatçı olduğu da daha iyi anlaşılıyor. Wenders, belgeselin anlatımında bir çok sanatçının şiirlerine yer vermiş ve Anselm'in çalışmaları ile o çalışmaların ışık tuttuğu geçmişe ait arşiv görüntüleri iç içe geçirerek vermiş bu sayede belgeseli sanatçının kendisinden çok sanatına yönelik derinlikli bir anlatım diline kavuşturmuş.
Belgeselin gösterimi öncesinde gerçekleşen söyleşide, İstanbul film festivali, Wim Wenders'e bir onur ödülü verdi. Wim Wenders, ilk defa İstanbul'a gelmiş ve festival yönetimi kendisini ikna edebilmek için Mubi'nin kurucusu Efe Çakarel'den destek almış. Belgeseli merak edenler için bu duruma dayanarak kısa bir süre sonra Mubi de yayınlanacağını tahmin ettiğimi söyleyebilirim. Onur ödülünü kendisine takdim etmek için ise Zülfü Livaneli seçilmiş. Wim Wenders, Zülfü Livaneli'nin 1987'de çekmiş olduğu "Yer Demir Gök Bakır" filminin yapımcılığını üstlenmiş. Wenders, daha sonra ise kendi filmi "Der Himmel über Berlin" de Livaneli'nin şarkılarına yer vermiş. Sanırım Türkiye'den Wenders'e bu onur ödülünü verebilecek en doğru kişi seçilmiş. Öncelikle Wenders'i Türkiye'ye getirmek için göstermiş olduğu gayret için daha sonra ödülü vermek için doğru kişiyi seçip bu iki eski dostu bir araya getirmiş olduğu için festival yönetimini tebrik etmek gerekir diye düşünüyorum. Ancak bunun yanında şöyle birde eleştirim olacak Wenders, belgeseli aslında 3D olarak hazırlamış. Ama festival yönetimi filmin bu özelliğini göz ardı etmiş. İzlediğim görüntülere bakarak öyle tahmin ediyorum ki, yönetmenin filmi 3D olarak sunmak istemesinin sebebi; muhtemelen eserlerin ihtişamını, yaratacağı alan derinliği ile destekleyerek seyirciye görsel açıdan eserleri olabildiğince hissettirebilmekti. Her ne kadar 3D olarak film izlemekten hoşlanmasam da bu film için doğru seçim olabilir ama sonuç olarak bunu deneyimleyebilmekten mahrum kaldık.
Son olarak Zülfü Livaneli, Wim Wenders'in İstanbul'da oluşu ile ilgili olarak yönetmenin son filmi 'Perfect Days'e atıfta bulunarak "Today is a 'perfect day' for Istanbul" (Bugün İstanbul için mükemmel bir gün) diye güzel bir iltifatta bulundu. Bugün gerçekten mükemmel bir gündü.