Bol örnekli bir anlatımla Karakter ve Tip üzerine basit bir açıklık getirmeye çalıştım. Umarım boşluğu dolduran bir yazı olmuştur.
Tip
Tipin en büyük özelliği simgesel olmasıdır. Mesela bir kilise papazı derken aklımıza ilk gelen şey onun tipik yanlarıdır. Nedir bu tipik yanları; kıyafetleri olabilir, sakalı olabilir ya da günah çıkarma odasında ki hali vaziyeti olabilir veya elindeki su tasına o kareli beyaz ekmekten batırıyor olabilir. Bu simgesel nitelikler onun tipik özellikleridir. Ve bu haliyle o bir tiptir. Eğer o papazın tip olarak kalmasını istiyorsak papazlık görevinden daha başka şeyler ondan beklememeliyiz. Eğer tipe bir gelişim ve değişim uygularsak işte o zaman karakterleşmeye başlar. Çünkü olay örgüsünden ruhsal olarak değişme babında etkilenmemeli. Etkilenme olursa o zaman tipik özellikleri derinleşmeye başlar ve tip özelleşir. Özelleşmeye başladığı anda da karaktere dönüşüm başlar.
Örnek olarak Yahşi Batı'da Zafer Algöz'ün canlandırdığı papaz aynı zamanda şerif görevini de yapıyor. Sırf bu özelliğiyle, tipik bir karakter yapısı olmadığı için tipleme değildir. Ama yaşanılan devirde bu çok sık rastlanılan bir durumsa bu özelliğiyle iyi bir tip olabilir.
Papazdan başka görevler beklemek derken anlam biraz dar olmuş. Şöyle bir örnek verelim üçkağıtçı, düzenbaz ve aynı zamanda cami hocası bizim kültürümüzde bu iyi bir tipleme olabilir. Cami hocalığı sade değil, yanında sahtekarlığı da var.
Karakter
Kendine has nitelikler taşır. Olay örgüsünü etkiler (tiple ortak yanıdır) ve olay örgüsünden etkilenir. Bu yüzden karakter değişim ve gelişim gösterebilir. Karmaşık bir yapısı olabilir.
Muhsin Bey Filminden örnek verelim.
Muhsin Bey ile Ali Nazik iyi birer karakterdir. Olay örgüsünü etkileyip olay örgüsünden etkileniyorlar. Bu etkilenmeyle karakterler çok açık bir şekilde değişim ve gelişim yaşıyorlar.
Başka bir örnek ise;
Pretty Woman filminde, Edward Lewis Richard Gereve Vivian Ward Julia Robertsiyi birer karakterdir. Çünkü karakterler olay örgüsünden etkilenerek, değişim ve gelişim göstermişlerdir.
Filmde yer alan diğer kişiler ise iyi bir tiplemedir.
Tip ile karakterin farkı adına şöyle bir şey de söylenebiliyor, karakterlerin her yaş dönemine gidilebilir ancak tiplerin gidilmez.
Bu düşüncenin mutlak geçerlilikten sıyrılması için aşağıdaki örnek üzerinden hareket tam isabet olacaktır.
Haldun Tanerin Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım adlı oyununda Efruz hırsız, yalancı, düzenbaz, fırsatçı ve zeki gibi özellikleriyle iyi bir tiplemedir. Oyun boyunca Efruz tiplemesi olayları etkiler lakin özelliklerinde bir değişim olmaz. Vicdani ise yalan söylemeyen, çalışkan, devletinden korkan, büyüklerin her dediğini doğru kabul eden, saf, kolay kandırılabilen bir yapısı vardır. Lakin oyun boyunca yaşadıklarının etkisiyle özelliklerinde değişim başlar ve önce yaşadıklarını sorgular sonra ruhsal yönden büyük değişim gösterir. Vicdani, tip olarak başlar, göstermiş olduğu değişimle birlikte karakterleşir. Olaylardan etkilenir. Ruhsal durumu tam bir derinleşme ve gelişme gösterir. Zaten o oyunda da tek karakter Vicdanidir. Tipleme bakımından ise zengin bir içeriğe sahip bu oyunumuzda çokfaklı tipleri bir arada bulabilirsiniz.
Burada, Efruzla ilgili çelişen bir şey vardır. Yukarda yazmış olduğum tiplerin her yaş dönemine gidilmez unsuru var. Bu oyunumuz Efruz ile Vicdaninin çocukluğundan hatta bebekliğinden başlıyor ve yaşlanana kadar devam ediyor. O zaman tip olarak bahsettiğimiz Efruz bir karakter mi olmuş oluyor? Bana kalırsa tabi ki olmuyor. Efruz tiptir hem de iyi bir tiplemedir. Burada yanlış değil ama eksik olan her yaş dönemine gidilmeme unsuru. Demek ki tiplemeler de çok sık olmasa da her yaş dönemine gidilebiliyor.
Gerçek Hayattan biri anlatılıyorsa karakterdir.
Örnek verirsem daha kolay ve anlaşılır olur. Anton Çehovun, Sevgili Doktor adlı oyununun Uzlaşma adlı son kısa oyununda, Antoşa adında çocuk yaşta bir tip vardır. Babası onun artık büyüdüğünü düşünerek erkekliğe ilk adımı atması için geneleve götürür. Çocuk çekingen ürkek ve bir kadınla ilişkiye girmek istemediğini gösterme tavrından başka bir özellik göstermez. Bu bağlamda Antoşa bir tiptir. Lakin Antoşa, yazar Anton Çehovun çocukluğunu anlattığı için bir karakterdir. Buradaki asıl konu Antoşanın gerçek hayatta yazarın geçmişini anlatması, onu karakterleştirmiştir.
ÜYE OL